"Шэньжөү-19" нисэгчтэй сансрын хөлөг 04-р сарын 30-ны өглөөний 04:00 цагт Хятадын сансрын станцын цогцолбороос амжилттай гарч, эх дэлхий рүү буцах аяндаа гарлаа. 30-ны өглөө үүрээр шууд нэвтрүүлгийн бичлэгт "Шэньжөү-20" хөлгийн сансрын нисэгчид өглөөний цайгаа ууж, ажилдаа анхаарлаа хандуулан, дэлгэц дээр "Шэньжөү-19" хөлгийн багийнхны эх орондоо буцаж буй явцыг үзнэ. Тэдний ажил, амьдрал завгүй мөртлөө эмх цэгцтэй байсан бөгөөд тайван, итгэлтэй харагдаж байв.

Мөн өдрийн 13 цаг 08 минутад "Шэньжөү-19" сансрын хөлгийн буцах капсул ӨМӨЗО-ны Эзнээ дэх Дүнфэн буух талбайд тогтвортой газардаж, "Шэньжөү-19" хөлгийн багийнхан эх дэлхийдээ эсэн мэнд буцаж ирэв. Бүхээг нээгдсэний дараа Хятадаас анх удаа сансарт гарсан хүн Ян Ливэй бүхээгт байгаа сансрын нисгэгчдийн нөхцөл байдалтай очиж танилцан, халуун мэндчилгээ дэвшүүлсэн юм.

Ян Ливэй "Шэньжөү-19" сансрын хөлгийн буцах капсулын урдуур эргэх тэр мөчид 22 жилийн өмнөх ӨМӨЗО-ны Дөрвөд хошуунд “Шэньжөү-5” буцах капсулаас гарч ирж байсан цаг хугацаанд буцаж очсон шиг болов. Тэр мөч Хятадын ард түмний мянган жилийн мөрөөдөл биелэх мөч байлаа. Тэрээр тухайн үед бие нь эвгүй байсан ч нүүрэндээ ялалтын инээмсэглэлтэй, Хятадын ард түмний сансарт нисэх мөрөөдөл биелсэн гэдэгт итгэлтэй байгааг дэлхий нийтэд харууллаа.

2003 онд Ян Ливэй сансарт хөл тавьснаас хойш 22 жил болж байна. Ян Ливэйг 14 настайдаа ӨМӨЗО-ны Дөрвөд хошуунд буухыг харсан Баяннуур хотын дунд сургуулийн сурагч Ван Же өдгөө "Шэнжөү-20" сансрын нисэгчийн бүрэлдэхүүнд багтан сансарт нисч байна.

“Шэньжөү-1”-ээс “Шэньжөү-5” хүртэл, дахин “Шэньжөү-19”, “Шэньжөү-20” хүртэл, нисгэгчгүй нислэгээс нэг хүний нэг өдрийн нислэгээс олон хүн удаан хугацаагаар нисэх хүртэл, олон арван жилийн турш Хятадын Сансрын хөлгийн газардах өлгий нутаг Өвөр Монголын уудам нутаг тэнгэр газрыг холбосон түүхийн цуурай мэт Хятадын сансрын аж үйлдвэрийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулсаар байна.

“Шэньжөү-19” сансрын хөлгийн буцах капсул Эзнээ хошууны Дүнфэн суурингийн Улааннуур багийн нутагт газарджээ. Эзнээ хошууны баруун өмнөд хэсэгт орших Дүнфэн суурин нь Эзнээ хошуунаас Дүнфэн сансрын суурин хүрэхэд хамгийн ойр байдаг сум юм. Энэ нь нийт 31,000 хавтгай дөрвөлжин километр талбайтай, ердөө 1,390 хүн амтай. Үнэхээр хүн ам сийрэг суурьшсан газар юм. Тус суурин Бор-Уул, Эхэнцагаан, Гурнай, Улааннуур гэсэн дөрвөн багийн харьяалалтай. Улааннуур багт бүртгэлтэй хүн ам нь ердөө 94 өрх, 218 хүн амтай.

Энэ бол Хятадын сансрын салбарт тулгарч буй тоо томшгүй олон анхны ажлуудын нэг юм.

Өргөн уудам Дүнфэнгийн буух талбай нь зүүн болон баруун гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг бөгөөд нийт 13,000 хавтгай дөрвөлжин километр талбайтай. Баруун хэсэг нь гол төлөв хатуу говь бөгөөд нисдэг тэрэг хөөрөх, буух, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнд илүү тохиромжтой. Өмнө нь “Шэньжөү-12”-оос “Шэньжөү-18” сансрын хөлгүүдийн буцах капсулууд бүгд баруун бүсэд буухаар сонгосон. Зүүн хэсгээрээ зөөлөн говь зонхилж, давсархаг шүлтлэг газар, өвслөг нуур олон байж, газар нутгийн нөхцөл нь харьцангуй төвөгтэй тул нисдэг тэрэгний буулт, газрын тээврийн хэрэгсэл зорчиход тодорхой бэрхшээл учруулна. “Шэньжөү-19”-ийн буцах хугацаа цаг агаарын шалтгааны улмаас нэг хоногоор хойшилсон бөгөөд анх удаа Дүнфэнгийн буух талбайн зүүн хэсэгт буух бүсийг сонгосон байна.

Шинэ нөхцөл байдал, шинэ сорилтуудтай тулгарсан хүнтэй сансрын хөтөлбөр нь төслийн бүх хүрээнд нягт уялдаатай ажиллаж, хариу арга хэмжээг хурдан боловсруулжээ. Чухамдаа түүхийн мэдээллээс үзэхэд Хятадын сансрын хөтөлбөр энэ газрыг буух газраа сонгохдоо эндхийн газар нутаг, тэр дундаа говь, уулс, ус хүртэл туршилт хийх шаардлагатай бүх төрлийн буух газрыг үндсэндээ бүрхэж, буух хамгийн тохиромжтой газар болсныг харгалзан үзсэн байна.

"Дүнфэн" бол хот юм. Өнөөдөр Дүнфэн сансрын хот Хятадын сансрын нисгэгчдийн сансарт нэвтэрч гарах найдвартай, аюулгүй сансрын боомт болсон байна. Хятадын цорын ганц хүнтэй сансрын онгоц хөөргөх талбайн хувьд Хятадын сансрын салбарт шинэ домог бичсээр байна. Дүнфэн бол өдгөө дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан хот юм.

Дүнфэнгийн буух талбай нь сансрын нарийн төвөгтэй системийн дэд систем юм. Түүний үйл ажиллагаа нь сансар огторгуй, газар, хэмжилт, хянах, эмнэлгийн хяналт, эрүүл мэндийн даатгал зэрэг нарийн төвөгтэй системийг зохицуулахад оршино. Сансрын эрэн хайх, аврах баг эрэн хайх, аврах ажиллагаа явуулах бүрд Өвөр Монголын сансрын нисэгчдийн системийн холбогдох нэгжүүдтэй хамтарсан эрэн хайх, аврах багийг байгуулж, буцах капсулыг эрэн хайх, зам хаах, цахилгаан соронзон спектрийн хяналт, газардах зэрэгт мэдээлэл цуглуулах зэрэг найдвартай ажиллагааг хангах болно. "Шэньжөү-19" сансрын хөлгийн буцах капсулыг сэргээх явцад, цэрэг, эмнэлгийн аврах, эрчим хүчний хангамж, цаг уурын хяналт, нийгмийн байгууллагууд зэрэг 11 эрэн хайх, аврах багтай ажиллаж, 1000 гаруй эрэн хайх, аврах ажилтан 40 гаруй километр газарт таран ажиллажээ. Олон нийтийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, цэрэг дайчид, ахмад дайчид, тариаланчид, малчдаас бүрдсэн цэргийн болон иргэний хамтарсан эрэн хайх, аврах багийн бүрэлдэхүүнд цагдаагийн онцгой байдлын рот, нисгэгчгүй онгоц, бартаат замын машин, мотоцикль болон бусад баг зэрэг төрөл бүрийн эрэн хайх, аврах баг багтдаг. Тэд буух талбайн периметрийн хамгаалалтыг хийж, урьдчилан тогтоосон төлөвлөгөөний дагуу ажилладаг.

Өвөр Монголын Өөртөө Засах Орны Ардын Засгийн Газрын Дүнфэн сансрын хот дахь нь Дүн Фэн сансрын хотын оршин суугчдын дүүргийн зүүн хойд буланд байрладаг. ӨМӨЗО-ны сансар судлалын төвүүдтэй холбоо тогтоож, сансрын шинжлэх ухааны судлаачдад үйлчлэх чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

"Дүнфэн" бол өртөө, код нэр, хот, хамгийн чухал нь нэг төрлийн хувь барилдлага юм. Дүнфэн сансрын хотод нэгэн үе ажиллаж байсан нэгэн өвгөн " Хэдийгээр энэ газар жирийн хүмүүсийн санаанд жаахан хол юм шиг санагдаж болох ч, манай улсын сансар огторгуй, Хятадын ард түмний хүсэл мөрөөдлийн газар юм. Өнөөдөр энэ бол Хятадын сансрын хөлгүүдийн хөөрөх, буух гэр боомт юм."

 1958 онд Эзнээ хошууны хүн амын дөрөвний нэгийг нь Дүнфэн сансрын хотыг байгуулахад зориулж нүүлгэн шилжүүлэв. 1970 онд Хятадын Хөх хот дахь сансар судлалын шинжлэх ухаан, аж үйлдвэрийн 6-р академиас бүтээсэн хатуу пуужингийн хөдөлгүүр нь Хятад улсын анхны хиймэл дагуул "Дүнфанхүн-1"-ийг Эзнээ дэх Дүнфанхүн хиймэл дагуул хөөргөх төвд сансарт илгээж, Хятад улсын сансрын салбарт шинэ эрин үеийг эхлүүлсэн юм.

1992 онд Хятад улсын сансрын нисэгчтэй хөтөлбөр албан ёсоор хэрэгжиж эхэлсэн.

2016 онд Хятад улсын анхны жинхэнэ сансрын лаборатори болох "Тяньгүн-2" сансрын лабораторийг Дүнфэн сансрын хотоос сансарт хөөргөсөн. Өнөөг хүртэл Хятад улс сансрын нисгэгчдийн 20 удаа машинаас гадуурх үйл ажиллагааг амжилттай гүйцэтгэсэн бөгөөд сансрын нисгэгчдийн хийсэн хамгийн урт бие даацын ажиллагаа нь 9 цаг буюу дэлхийн дээд амжилтыг тогтоогоод байна. Хятад улс сансрын станцын шатанд орсноос хойш, сансарт "үрнээс үр хүртэл" будаа тариалах бүрэн амьдралын мөчлөгийг дэлхийд анх удаа гүйцэтгэсэн.Сансрын усан экосистемийн тойрог замд хамгийн удаан ажилласан дэлхийн дээд амжилтыг бий болгосон.

Хятадын сансрын станцаас авсан сансрын шинжлэх ухааны туршилтын дээжийн найм дахь хэсэг 04-р сарын 30-нд "Шэньжөү-19" сансрын хөлгийн буцах капсулд амжилттай буцаж эх орондоо ирлээ. Энэ удаад буцаж ирсэн шинжлэх ухааны туршилтын дээжүүд нь сансрын амьдралын шинжлэх ухаан, сансрын материал судлал гэх зэрэг 25 туршилтын төслийг хамарсан бөгөөд нийт жин нь 37.25 кг орчим байна. Холбогдох үр дүн нь сансар огторгуй болон газар дээрх хүний эрүүл мэндийг хамгаалах, ирээдүйд сансрын гүн гүнзгий судалгаа, сансрын үйл ажиллагаанд онолын чухал дэмжлэг үзүүлэх болно.

Нэмж дурдахад, сүүлийн хэдэн арван жилд Хятад улс хиймэл дагуул хөөргөх, сансрын нисгэгчтэй нислэг хийх, сарыг судлах, Ангараг гарагийг судлах зэрэг асар их амжилтад хүрсэн. Өвөр Монгол орон Хятад улсын сансарт нисэх мөрөөдөлд идэвхтэй оролцогч, үнэнч манаач байсаар ирсэн.

Бугат хотод газрын ховор элементийн үйлдвэрлэл нь сансрын салбарыг хөгжүүлэхэд тусалдаг. Хөх хотод, Хятадын Сансар судлалын шинжлэх ухаан, аж үйлдвэрийн 6-р академийн шинэ материалууд сансрын салбарыг хөгжүүлэхэд тусалсаар байна. Ордос хотод сансрын улаан лооль эрчимтэй ургадаг. Улаанцав хотод сансрын төмс үржүүлж, тарьдаг.

Өнгөрсөн 60 жилийн хугацаанд хиймэл хиймэл дагуул, Шэньжөү сансрын хөлөг, сарыг судлах төсөл, ангараг гарагийг судлах төслүүдийн хурдтай зэрэгцэн Өвөр Монгол орон сансар огторгуйн салбарыг хамгаалахад оролцож, Хятад улсын сансар судалгааны хөгжлийг олон удаа гэрчилсээр ирсэн.

Хятадын сансрын станцын анхны сансар огторгуйн нэгдэл бол "Шэньжөү-14"-ийн багийнхан "Шэньжөү-15"-ын багийнханд сансрын станцын түлхүүрийг гардуулан өгсөн явдал юм.

Өвөр Монгол “Шэньжөү-20” томилолтоор Баяннуурт төрж, Мунь нурууны бэлд өссөн сансрын нисэгч Ван Жег анх удаа сансарт илгээв. Ван Же болон түүний хамтрагчид сансарт хийсэн гайхалтай аялал, мөн хагас жилийн дараа буцаж ирэхдээ сансрын туршилтаас хүн төрөлхтөнд илүү олон гэнэтийн бэлэг авчрахыг бид тэсэн ядан хүлээж байна.

Сэтгүүлч: ЛИ ШЯ, Л.НАРАНХҮҮ, КАНЛИНА, ГАОХҮЙ, МӨНХЧУЛУУ, С.САРАНЧИМЭГ

Редактор: ЧЭНЬ ЧАО